۵ نشانه واضح که زمان تعویض تسمه صنعتی رسیده است

تسمه صنعتی قلب تپنده بسیاری از خطوط تولید است. اگر این قطعه ساده از فرم خارج شود، کل خط متوقف می شود و هزینه ها مثل دومینو بالا می رود. بنابراین تشخیص زمان تعویض تسمه نه یک کار تشریفاتی بلکه راهی مستقیم برای کاهش خرابی و حفظ ایمنی است. در ادامه پنج نشانه روشن را مرور می کنیم تا هیچ وقت غافلگیر نشوید.
گزارش ها نشان می دهد بیش از 40 درصد توقفات اضطراری در کارخانه ها به خرابی تسمه بر می گردد. این خرابی فقط زمان را نمی بلعد؛ انرژی، مواد و یاتاقان ها را هم فرسوده می کند. پس یادگیری این نشانه ها برای تیم های فنی و مالی حیاتی است.

1- ترک ها و سایش سطحی آشکار

اولین زنگ خطر معمولا در ظاهر خودش را نشان می دهد. اگر هنگام بازدید روزانه متوجه خطوط ریز یا ترک های طولی و عرضی روی بدنه تسمه شدید، این به معنای آغاز فرآیند تخریب است. مهم نیست جنس تسمه شما پلی یورتان باشد یا لاستیک تقویت‌ شده با الیاف؛ وقتی ریزترک ها پدیدار می شوند هر چرخه تنش آن ها را عمیق تر می کند. سایش ناهمگون روی دندانه ها یا دیواره ها نیز داستان مشابهی دارد؛ اصطکاک بیش از حد یا تراز نبودن فولی ها معمولا مقصرند. ادامه کار فقط ریسک پارگی ناگهانی را بالا می برد و ممکن است به قطعات مجاور آسیب برساند.
یک راهکار ساده اما موثر این است که سطح تسمه را با زاویه 45 درجه زیر نور سفید معاینه کنید؛ بازتاب غیر یکنواخت می تواند ترک های مویی را قبل از آنکه با دست قابل لمس باشند آشکار کند. همچنین با لمس پشت تسمه و احساس زبری ناهمگون می توان فهمید روکش محافظ اشباع گرد و غبار یا ذرات ساینده شده است. در این مرحله روغن کاری یا تنظیم محافظ های ضد گرد و غبار شاید کمی زمان بخرد، اما جایگزینی قطعه، ریسک را بسیار کاهش می دهد.

2- صدای غیرعادی در هنگام کار

آیا تا به حال هنگام عبور از کنار ماشین آلات صدایی شبیه جیرجیر ممتد یا ضربه نامنظم شنیده اید؟ صدای سوت یا جیرجیر ناشی از لغزش تسمه روی پولی است؛ یعنی کشش کافی نیست یا سطح تسمه صیقلی شده است. صدای تق تق یا کوبش دوره ای، نشانه برخورد تسمه از مسیر خارج شده با محافظ یا قطعه مجاور است. گاهی فقط تنظیم کشش یا هم راستا کردن پولی مشکل را حل می کند، اما اگر پس از تنظیمات، صدا باقی ماند باید احتمال آسیب ساختاری را جدی گرفت.
نگهدارندگان حرفه ای از اپ های آنالیز صوتی استفاده می کنند تا فرکانس های بالای 2 کیلوهرتز ناشی از لغزش را شناسایی کنند. افزایش تدریجی انرژی صوتی در گزارش ماهانه بدون تغییر مکانیکی یعنی تسمه در حال هشدار است.

3- افت کشش و لغزش مکرر

کشش صحیح، قلب کارکرد بی نقص تسمه است. با گذر زمان، الیاف داخلی تسلیم خزش می شوند و طول تسمه افزایش می یابد. نتیجه اینکه هر بار زیر بار اوج می رود لغزش رخ می دهد و تسمه روی پولی سر می خورد. اگر مجبورید مداوم پیچ تنظیم تنش را سفت کنید یا آزمایش تاکومتر از افت سرعت خبر می دهد، یعنی تسمه عمر خود را کرده است.
برای آزمون سریع، می توانید با یک ماژیک نقطه ای روی تسمه و پولی بگذارید. اگر بعد از چند دور کار، نقطه روی تسمه نسبت به پولی جلو افتاده باشد، یعنی تسمه کش آمده است. این آزمون ساده سلامت کشش را بدون ابزار گران قیمت نشان می دهد. به علاوه هنگام لغزش، مصرف انرژی موتور بالا می رود که در نمودار توان الکتریکی قابل مشاهده است.

4-  تغییر شکل یا پارگی در لبه ها

وقتی تسمه روی مسیر درست قرار نگیرد یا فولی ها دارای تراز ناقص باشند، لبه داخلی یا بیرونی تسمه تحت بار موضعی قرار می گیرد و لایه لایه می شود. تکه های ریز لاستیک زیر دستگاه یا لبه های نخ نما شده اغلب سیگنال خرابی ساختاری هستند. این مشکل نه تنها خطر پارگی ناگهانی را بالا می برد بلکه باعث ورود ذرات ریز به یاتاقان ها یا آلوده شدن محصول می شود.
در خطوط غذایی، ذرات تسمه فرسوده می تواند وارد محصول شود و منجر به ریجکت کل بچ تولید گردد. طبق استاندارد HACCP، هر نشانه پارگی لبه باید خطر بالقوه آلودگی در نظر گرفته شود. حذف به موقع تسمه معیوب علاوه بر مسائل فنی، از دیدگاه ایمنی مواد غذایی نیز ضروری است.

5-  عبور از عمر مفید توصیه شده

هر سازنده معتبر جدول عمر مفید برای تسمه ارائه می دهد؛ معمولا بر اساس ساعت کار یا تعداد چرخه. عبور از این مرز احتمال شکست را به شکل نمایی افزایش می دهد. جدول زیر مقایسه سریع عمر اسمی تسمه های متداول در شرایط مختلف را نشان می دهد:

اگر لاگ نگهداری می گوید تسمه 20 هزار ساعت کار کرده و در بخش داغ کوره فعالیت دارد، جای تعویق نیست؛ تعویض پیشگیرانه همیشه ارزان تر از توقف اجباری است.
اگر تاریخ نصب تسمه را نمی دانید، از ضخامت باقی مانده روکش یا تعداد الیاف قابل مشاهده در مقطع برش خورده نمونه برداری کنید تا تخمین عمر انجام شود. روش دیگر استفاده از نرم‌افزار مدیریت دارایی است که با جمع‌آوری ساعت کار موتور، ساعت کار تسمه را تقریبا دقیق ثبت می کند.

یک تجربه واقعی از زبان من

سال گذشته در بازدید خط بسته بندی نوشیدنی، اپراتور می گفت تسمه سه سال بدون توقف کار کرده و صدای خفیف جیرجیر طبیعی است. دوربین حرارتی نشان داد نقطه تماس تسمه 30 درجه داغ تر از بدنه است. دو هفته بعد تسمه پاره شد، سیصد کارتن خسارت دید و هزینه سه برابر قیمت تسمه نو شد. کاش همان روز نشانه خطر را جدی می گرفتیم.

پایش لرزش و تحلیل طیف

در خطوط حساس، اتکا به بازرسی چشمی کافی نیست. حسگرهای شتاب سنج و ماژول های اینترنت اشیا امکان پایش لرزش لحظه ای را فراهم کرده اند. تسمه فرسوده الگوی لرزشی متفاوتی دارد؛ قله های هارمونیک در فرکانس های مضرب سرعت پولی و افزایش دامنه RMS. داده های میدانی نشان می دهد وقتی شاخص لرزش کلی از 1.8 به 3 میلی متر بر ثانیه برسد، احتمال پارگی طی دو هفته آینده از 30 به 70 درصد می رسد. با تنظیم هشدار، سیستم مدیریت نگهداری می تواند زمان تعویض را دقیق و قابل پیش بینی کند.

تعویض یا تعمیر

برخی مدیران نگهداری معتقدند تعمیر تسمه یا اضافه کردن پشت بند موقت می تواند عمر مفید را دو برابر کند، اما تجربه نشان داده این روش بیشتر یک مسکن کوتاه مدت است. زمان و نیروی انسانی صرف شده برای تعمیر در مقابل قیمت نسبتا پایین تسمه نو توجیه اقتصادی ندارد. شاید در خطوط کم ترافیک تعمیر انتخاب موقت قابل قبول باشد، ولی در خطوط پرتیراژ ریسک توقف ناگهانی بسیار پرهزینه تر است.
از منظر تحلیل هزینه چرخه عمر، تعویض پیشگیرانه تسمه در اغلب صنایع فقط 7 تا 12 درصد هزینه توقف اضطراری محاسبه می شود؛ یعنی خرید یک تسمه 10 میلیون تومانی می تواند جلوی خسارت 100 میلیون تومانی را بگیرد.

نتیجه گیری

ترک و سایش، صدای غیرعادی، افت کشش، پارگی لبه و عبور از عمر توصیه شده پنج نشانه ای هستند که اگر نادیده بمانند، هزینه های پنهان به سرعت آشکار می شوند. تصمیم به تعویض تسمه صنعتی یک استراتژی کاهش ریسک و افزایش بهره وری است. اگر حتی یکی از این علائم را مشاهده کردید، امروز اقدام کنید.

سوالات متداول

آیا می توان تسمه آسیب دیده را با چسب مخصوص تعمیر کرد؟

• در موارد پارگی سطحی محدود، چسب شاید موقتا جواب دهد اما دوام آن پایین است.

بهترین بازه زمانی برای بررسی کشش تسمه چه قدر است؟

• برای خطوط پیوسته، هر دو هفته؛ در محیط های سخت، هر هفته.

چگونه عمر تسمه را افزایش دهیم؟

• کشش مناسب، تراز دقیق پولی ها، روانکاری یاتاقان ها و جلوگیری از ورود آلودگی.

چه معیارهایی برای انتخاب تسمه نو مهم است؟

• جنس، مقاومت حرارتی، ظرفیت کشش، اندازه پولی و تاییدیه استاندارد.

اگر بعد از تعویض باز هم صدای جیرجیر شنیده شود چه باید کرد؟

• کشش و تراز پولی ها را دوباره بررسی کنید و از نبود اجسام خارجی مطمئن شوید.